NHẬN ĐỊNH CỦA CỤ PHAN BỘI CHÂU VỀ ĐẠO CÔNG GIÁO
(…)
Xét Gia-tô là người ở nước Do thái xưa. Người Thấy tây xưng là Đấng Chúa Cứu Thế, là con yêu của Thượng Hoàng. Gia tô lúc nhỏ có nhiều việc làm kỳ lạ. Chuyên một lòng cứu nhân độ thế. Về sau lập ra một tôn giáo. Tôn giáo này chuyên trọng linh hồn, mà không trọng thể xác, phải giữ mười điều răn: kính trọng cha mẹ; không thờ thần tượng; không tham của người; không tà dâm; không lừa dối; điều quan trọng nhất là thương người như thương mình; luôn luôn dạy cho người ta phải biết nhẫn nại, chịu khốn khổ. Như thế là đạt được mục đích của mình và coi đó là “đệ nhất chủ nghĩa”. Lúc bấy giờ các nước Âu châu còn là thời đại dã man, thấy một người một mình xướng các điều răn như vậy thì có người chửi mắng, dèm chê, có người đánh đập, hãm hại cho đói rét, hoặc bắt phải tội chết. Gia tô và mười hai môn đồ đã bị nhục vì các tai ách đó không biết bao nhiêu lần (…). Gia tô bị hại đóng đanh vào cây thập tự. Nhưng cũng chỉ làm cho chí tiết thêm bền chắc, làm cho can trường thêm cứng rắn. Đá vàng có thể vỡ, sông biển có thể nhào, nhưng qua nghìn vạn năm con người ấy vẫn được sùng bái thờ phụng. Thật cũng xứng đáng (…).
Sử chép: Từ đời Lê Huyền Tôn (1663-1671), niên hiệu Cảnh Trị đến bản triều Tự Đức (1847-1883) khoảng những năm đầu, đều có cái tệ cấm dương giáo, giết giáo đồ. Than ôi! Thời đại chưa khai hóa, có những việc như vậy, nay cũng không nỡ nhắc lại nữa. (Lời phê của Hoàng Trọng Mậu: Mỗi khi nói đến thời Tự Đức có cái lệ bắt giáo dân ở tập trung vào một nơi, thì thấy đó là một hành động bạo ngược kỳ quái. Chả trách mà nguyên khí nước nhà bại hoại).
Nói về lợi ích của Thiên Chúa giáo đối với quốc gia, có bốn điều quan trọng:
1 – Thiên Chúa giáo chú trọng việc tương thân tương ái, biết hợp quần đoàn thể, có cái cảm tình không ước hẹn mà đồng tâm (…)
2 – Thiên Chúa giáo chuyên chú trọng về linh hồn mà coi khinh thể xác, cho nên khi dồn ra làm việc nghĩa thì được cái phong thái coi nhẹ việc sống mà dám chết (…)
3 – Thiên Chúa giáo đều biết: trước hãy lo cho công lợi đã, sau mới đến tu ích, trước lo việc nước, sau mới đến việc nhà. Khi vào làm việc lợi ích công cộng cho xã hội thì toàn thể mọi người tin nhau, nên dễ bề tập hợp.
4 – Thiên Chúa giáo chuyên chú trọng về thờ phụng Thượng đế, không thờ thần nào khác, cho nên bớt được tất cả mọi sự tốn kém vô ích về tế tự…
Bậc tiên triết có nói rằng: “Những cử nhân tiến sĩ ngày nay là tội nhân của Khổng Tử, những thầy dòng, trinh nữ ngày nay là tội nhân của Gia tô. Nói thế cũng có phần đúng. Nhưng nếu chỉ vì một vài tư nhân mà chỉ trích cả toàn giáo thì chẳng khác gì giận con rận mà đốt cả cái áo, vì có đá mà vứt cả viên ngọc, thì thật là không thông việc quá lắm vậy!”
(…)
——————————————————-
Trích từ Việt Nam Quốc Sử Khảo của nhà cách mạng Phan Bội Châu (nxb Giáo dục, Hà Nội 1962, tr 146-149). Được đánh giá là tác phẩm đầu tiên đã thoát khỏi cách biên niên theo vương triều và lối uyên bác ôm đồm để phân tích những nhân tố chính trị, kinh tế, xã hội đã tạo nên sự hưng thịnh và suy vong của Việt Nam
Trong hình ảnh có thể có: 1 người, râu, mũ và cận cảnh
